आवळ्याचे फायदे, वापर, सहप्रभाव आणि मात्रा - Amla Benefits, Uses, Juice, Side Effects and Dosage in Marathi

• आवळा विटामिन सीचा एक चांगला स्त्रोत आहे. वास्तविक पाहता, ते या विटामिनच्या उच्चतम नैसर्गिक स्त्रोतांपैकी आहे आणि सर्वोत्तम भाग म्हणजे, आवळ्यामधील टॅनिन ( एक प्रकारचे नैसर्गिक यौगिक) फळावर स्वयंपाक किंवा प्रक्रिया केल्यानंतर तेथील सर्व विटामिन सी स्थिर ठेवतात.
• आवळ्याचे फळ कॅल्शिअम, फॉस्फोरस आणि लौहासारख्या खनिजांचे चांगले स्त्रोत आहे, जे निरोगी हाडे आणि दात राखून ठेवण्यात मदत करतात.
• आवळ्यामध्ये उपस्थित कॅरॉटीन आणि विटामिन ए दृष्टी आणि केसांच्या वाढीसाठी खूप लाभकारक आहे.
• त्यामध्ये विटामिन ईसुद्धा असते, ज्याच्यामध्ये वयवाढरोधी आणि एंटीऑक्सिडेंट गुणधर्म आणि विटामिन बी कॉंप्लेक्स असतात, जे शरिरातील विविध कार्यांसाठी लाभकारक आहे.
• आवळ्यामधील अधिक तंतुमय भाग आपल्या गॅस्ट्रोइंटेस्टिनल ट्रॅक्टचे कार्य आणि उत्कर्षासाठी खूप उत्कृष्ट पदार्थ बनवतो.

आवळा एंटीऑक्सिडेंटच्या सर्वोत्तम वनस्पती स्त्रोतांपैकी एक आहे आणि त्याचे विषोन्मूलक गुणधर्म त्याला रामबाण लिव्हर टॉनिक बनवतात. कोणत्याही स्वरूपात आवळा नियमितपणें घेतल्याने शरिरातील सर्व विषारी पदार्थ निघून जातात, पण त्याच्या पुनरुज्जीवक आणि पोषक गुणधर्म अनेक शरिरातील अंगांना बळकट करतात उदा. स्प्लीनद्वारे लाल रक्तकोशिका आणि हॅमोग्लोबीन बनवणें, हॄदय आणि रोगप्रतिकार प्रणाली बळकट करणें. पण हे सर्व काही नव्हे. आवळ्यामध्ये अनेक खनिज आणि जीवनसत्त्वे असतात, ज्यांच्यामुळे तो शरिराच्या एकूण निरोगी कार्यासाठी खूप शक्तिशाली असतो. चला आपण आवळ्याचे काही आरोग्य फायदे पाहू.

• विटामिन सीचे समृद्ध स्त्रोत: आवळा विटामिन सीच्या सर्वांत प्रचुर स्त्रोतांपैकी एक आहे. आपले शरीर हे विटामिन बनवू शकत नसल्याने, बाहेरील स्त्रोतापासून प्राप्त करणें महत्त्वाचे आहे. पर्याप्त विटामिन सी शरिराला कमतरता रोगांपासून सुरक्षित ठेवते उदा. स्कर्व्ही, ज्यामुळे हिरडे गडद आणि रक्तस्राव होणारे होतात.
• नजर सुधारते: आवळ्यामध्ये विटामिन ए आणि बीटा कॅरॉटीनाइड्स असतात आणि हे दोन्ही पोषक तत्त्व डोळ्यांचे आरोग्य आणि दृष्टी राखून ठेवण्यासाठी कारणीभूत असतात. आवळ्यातील विटामिन सी डोळ्यांच्या स्नायूंना बळकट करते आणि वयसंबंधी डोळ्यांच्या विकारांना लांब ठेवते.
• वजन कमी करण्यास वाव देणें: आवळा उत्कृष्टपणें वजन कमी करण्यास वाव देऊ शकतो. तो पचन आणि आपल्या शरिरातील विषारी कचर्र्याची निकासी सुधारून, बेहत्तर चयापचयाची हमी देतो. आवळ्याचे फळातील तंतू तुम्हाला अधिक जेवल्यापासून रोखतो आणि कॉलेस्टरॉलचे नाश वाढून तुमच्या शरिरातील वसाचा साठा विरघळवतो.
• शौच प्रक्रिया नियमित करणे: आवळ्यामध्ये तंतू भरपूर मात्रेत असतात, जो आतड्यांत अन्नाचे प्रमाण वाढवतो आणि शौच प्रक्रिया नियमित करण्यास मदत करतो. तसेच, शरिरावरील त्याचे थंड करणारे प्रभाव गरम शरीर प्रकॄती असलेल्या लोकांच्या पोटात तात्कालिक जळजळ कमी करतो.
• रोगप्रतिकार बळकट करतो: तुम्हाला माहीत आहे की आवळा तुमचे रोगप्रतिकार वाढवू शकतो? त्याच्यामध्ये विटामिन सी आणि एंटीऑक्सिडेंट भरपूर मात्रेत असतो, जे विविध रोगप्रतिकार प्रणाली कोशिकांच्या संप्रेरणात उपयोगी असल्याचे शास्त्रीयदृष्ट्या सिद्ध झाले आहे.
• रक्त शुद्ध करतो: आवळा एक स्वयंसिद्ध विषाक्तता कमी करणारे पदार्थ आहे. ते तुमच्या रक्तातील अशुद्धता आणि अतिरिक्त फ्री रॅडिकल काढतो आणि त्याचवेळी तुमच्या रक्तकोशिकांना पोषण पुरवतो. त्याच वेळी, हे गुणधर्म रक्तकोशिकांची प्राणवायू वहन करण्याची क्षमता वाढवतात, ज्याने आरोग्य सुधारतो.
• कॉलेस्टरॉल स्तर कमी होतो: अभ्यास दर्शवतात की आवळा घेतल्याने शरिरातील कॉलेस्टरॉल जमा होणें कमी होते आणि यकृताचे कार्य सुधारते, ज्याने फॅटीलिव्हर डिसीझ टाळली जाते. तसेच, त्यामध्ये क्रोमिअम खनिज असते, जे आर्टरीझमधील प्लाक जमा होणें आणि हॄदयविकाराच्या झटक्याचा धोका कमी होतो.
• वयवाढ रोखली जाते: आवळ्यामध्ये फ्री रॅडिकलच्या क्षतीशी झगडण्यासाठी एंटीऑक्सिडेंटचे आर्सेनल असते, जे वेळेपूर्वी वयवाढीच्या प्रमुख कारणांपैकी एक आहे. नियमित आवळा ज्युस घेतल्याने वयवाढीची प्रक्रिया हळू होते आणि चेहर्र्यावरील सुरकुती आणि बारीक रेषा लांब पडतात.
• लांब आणि चकाकदार केस पुरवतो: आयुर्वेदिक तज्ञांच्या सल्ल्याप्रमाणें आवळा आणि खोबरेल तेलचे मास्क तुमच्या केसांना पोषण देतात आणि आवळ्यातील एंटीऑक्सिडेंट वेळेपूर्वी केस पांढरे होणें टाळतात. असे ही प्रमाण हाती आले आहे की  आवळ्यामधील 5 अल्फा रिडक्टेझ केसगळती आणि पुरुषांमधील टक्कल पडणें टाळतात.
• हाडे आणि दात सुरक्षित ठेवतो:  आवळ्याचे तुमच्या हाडांसाठी दुहेरी फायदे असतात. संशोधन अभ्यास सुचवतात की ते तुमच्या हाडांना कॅल्शिअम पुरवतात, जे हाडांची संरचना सांभाळून ठेवणें आणि त्याचवेळी ऑस्टिओक्लास्ट कार्य प्रदर्शित करून हाडांची क्षती टाळण्यासाठी महत्त्वाचे असते.
• घसेदुखीमध्ये आराम देतो: आवळा आल्याबरोबर घेतल्यास घसेदुखीसाठी पारंपरिक औषध आहे. असे समजले जाते ही के या फळाच्या प्रतिकार संप्रेरक आणि पोषक गुणधर्मांमुळे असतो, ज्यामुळे संक्रमणाशी लढणें आणि घशातील मांसपेशी बळकट होणें सुलभ होते. याने पॅथोजेन बाहेर पडून वेदना लवकर बरी ही होते .

आवळ्याच्या झाडाला वसंतामध्ये फळे लागतात. कच्ची फळे हिरवेसर पिवळे असतात, जे पिकल्यावर तपकिरी-सोनेरी रंग घेतात. हे फळ कच्चेसुद्धा खाता येते, पण कच्च्या अवस्थेत ते कडू असतात आणि त्याची चव प्रत्येकाला आवडत नाही. सुदैवाने, विविध आवळा उत्पादने व्यावसायिकरीत्या उपलब्ध असतात, पण तुम्ही विकत घेत असलेल्या कोणत्याही उत्पादनाची गुणवत्ता तपासण्याचा सल्ला दिला जातो, कारण त्यांच्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात शर्करा आणि सुगंधी टाकलेल्या असतात ज्यांच्या चांगल्यापेक्षा वाईट प्रभाव असतो. सर्वांत सामान्य स्वरूप ज्यामध्ये तुम्ही आवळा विकत घेऊ शकता, त्यामध्ये आवळा मुरब्बा, कॅंडी, टॅबलेट आणि कॅप्स्युल, आवळा ज्युस, चटणी, जॅम आणि तेल सामील आहेत. ते त्रिफळा आणि च्यवनप्राशामधील (दोन खूप सामान्य आयुर्वेदिक मिश्रण) प्रमुख घटकांपैकी एक आहे। तरीही, तुम्हाला स्वयंपाक आणि नैसर्गिक घरगुती उपायांची आवड असल्यास, तुम्ही अगदी शून्यातून घरी काही पदार्थ बनवू शकता. मज्जाच आहे ना.

आवळा वापरण्याच्या तीन सोप्या आणी लाभकारक पद्धती आपण पाहू:

• आवळा ज्युस- 
  आवळा ज्युस बनवण्यासाठी, काही आवळ्यांमधून बिया वेगळे करून मिक्सरमध्ये दळून त्यांचा बारीक पेस्ट बनवा. मिक्सरमध्ये थोडे पाणी टाका ( तुमची चव आणि आवश्यक जाडीप्रमाणे) आणि परत दळा. छाननी करून त्याला एका जगमध्ये टाका. तुम्ही काळी मिरी, आले किंवा सिलॅंट्रो चवीसाठी टाकू शकता. शेफ म्हणतात की ताजे आवळा ज्युस कोणतेही जोडी प्रेसर्व्हेटिव्ह न टाकता आठवडाभर फ्रिजमध्ये ताजे राहतात. पण ताजेपणाची पुष्टी करण्यासाठी सुगंध किंवा कोणतीही अनियमित वाढ तपासून घ्या. एक महिन्यापर्यंत ज्ज्युस ताजे ठेवण्यासाठी सोडिअम लॅक्टेट नावाचे प्रेझर्व्हेटिव्ह सुरक्षितपणें वापरले जाऊ शकते.
• आवळा चटणी -
  आवळा चटणी बनवणें आवळा ज्युस बनवण्यासारखेच असते. बॅरीमधून बिया परत केल्यानंतर, त्यांना ग्राइंडरमध्ये ठेवा आणि आले, मीठ चवीसाठी आणि सिलॅंट्रो टाका. पेस्ट बनवण्यासाठी त्याला दळा आणि एका जारमध्ये ठेवा. थोड्या तेलने कव्हर करून त्याला सुरक्षित आणि फ्रिजमध्ये ठेवा. आवळा चटणी  फ्रिजमध्ये अंदाजे एक महिना ताजी राहते.
• आवळा तेल -
  पूर्ण एक आवळा खोबरेल तेलाने भरलेले कंटेनर/जारमध्ये टाकून आणि त्याला आठवडाभर सूर्याखाली ठेवून देऊन आवळा तेल घरी सहज बनवता येतो. पर्याप्त आवळे टाकून जवळपास जार भरले पाहिजे आणि तेल वरपर्यंत आले पाहिजे.  4-5 दिवसांनंतर तपासून घ्या, कि तिथे काही अनियमित किंवा बुरशीची वाढ तर झालेली नाही. त्याच पद्धतीने, आवळा योग्यपणें धुऊन त्याच्या थरावर स्थित धूळ किंवा जिवाणू काढण्यासाठी सुकवले पाहिजे. तेल बनवण्यासाठी आवळ्याची पूड आणि सुकलेला आवळा दोन्ही वापरता येतात. वांछित वेळेनंतर, तुम्ही आवळे वेगळे करायला तेलाची छाननी करू शकता किंवा वरून तेल वापरत राहू शकता. जोपर्यंत फळामध्ये पोषक तत्त्वे आणि तेल निघत राहतील, तेल बळकटही होत राहील.

पर्यायाने, तुम्ही खोबरेल तेलामध्ये आवळा ज्युस मिसळून ते हलक्या तापावर काही मिनिटे गरम करून दोन्ही द्रव्ये आपापसात मिसळू शकता. एखाद्या मिनटानंतर ताप थांबवा आणि थेट कातडी किंवा डोक्याच्या कातडीवर लावा/

आवळ्याचे फळ कच्चे घेतले जाऊ शकताता, पण आवळेपूड आवळा घेण्याच्या सर्वांत सामान्य आणि सहज पद्धतींपैकी एक आहे. सामान्यपणें, प्रतीदिन एक चहाचा चमचा मात्रा रिकामेपोटी घेण्याचा सल्ला दिला जातो. काही आयुर्वेदिक वैद्य प्रत्येक जेवणापूर्वी आवळा घेण्याचा सल्ला देतात. असे सांगितले जातेकी आवळ्या घेतल्याने जेवण चांगल्या पद्धतीने पचणें सोपे जाते. आवळा मधामध्ये मिसळला जाऊ शकतो किंवा आल्याबरोबर घेतल्यानेही घसेदुखी बरी होते. आवळा तेल केसवाढ आणि वेळेपूर्वी केसांची गळती थांबवण्यासाठी खूप चांगला असतो. आवळा तेल केसांसाठी अधिक लाभकारक बनवण्यासाठी शिकाकाई किंवा बादाम तेलाबरोबर मिसळले जाऊ शकते.

तरीही, आवळ्याची योग्य मात्रा व्यक्तीचे वय, लिंग आणि आरोग्य परिस्थितींवर अवलंबून असते. पर्यावरणीय घटकसुद्धा या फळाची मात्रा आणि खपतीमध्ये चांगली भूमिका निभावतात. म्हणून, उपाय म्हणून आवळा घेण्यापूर्वी आयुर्वेदिक वैद्याचा सल्ला घेणें चांगले राहील. 

• अत्यधिक प्रमाणात आवळा घेतल्याने बद्धकोष्ठतेत मदत मिळण्याऐवजी ती बळावू शकते आणि अधिक पाणी न घेतल्याने पोटाच्या आरोग्यावर अधिक विपरीत परिणाम होतात, कारण पाणी कमी असल्याने आवळ्यामधील तंतू कडक होऊन आतड्या चोक होतात.
• विटामिन सी प्रचुर अन्नांना संवेदनशीलता आधीच असल्यास आवळा घेण्याचा सल्ला दिला जात नाही.
• तुम्हाला सामान्यपणें कमी रक्तशर्करा असल्यास किंवा मधुमेहासाठी विहित औषधी तुम्ही घेत असल्यास, कोणत्याही स्वरूपात आवळा घेण्यापूर्वी तुमच्या डॉक्टरांकडून तपासणें बेहत्तर असते, कारण ते नैसर्गिक हायपोग्लायसीमिक ( रक्तशर्करा कमी करते) असतात आणि औषधाच्या कार्यात हस्तक्षेप करू शकतात.
• सामान्यपेक्षा कमी प्रमाणात पाण्याबरोबर नियमित आवळा घेतल्याने आरोग्यावर विपरीत प्रभाव पडू शकतो, कारण आवळा एक नैसर्गिक डाययुरेटिक असते, म्हणजेच त्यामुळे तुमच्या शरिरातील पाणी त्वरित कमी होतो. म्हणून तुम्ही आहारात आवळा जोडल्यास तुमच्या शरिरात पाणी राखून ठेवण्यासाठी ते खूप चांगले आहे.
• गरोदर महिलांवर आवळ्याच्या प्रभावाचे अद्याप कोणतेही प्रमाण नाही. म्हणून, तुम्ही गरोदर असल्यास, तुमच्या दिनक्रमामध्ये आवळा घेण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घेतलेला चांगला.
• आवळ्याच्या नैसर्गिक शीतक प्रभाव त्याला सामान्य पडशापासून पीडित लोकांच्या वापरासाठी अयोग्य असते.