मेथी: फायदे, सहप्रभाव आणि मात्रा - Fenugreek (Methi): Benefits, Side Effects and Dosage in Marathi

प्रकार 2 मधुमेह मुख्यत्त्वे कोशिकांच्या इंसुलिन प्रतिरोधकतेमुळे होते, जे शरिरातील अतिरिक्त ग्लुकोझचे कारण बनते. मेथीच्या बियांमुळे शरिराचे कार्बोदक चयापचय सुधारून रक्तशर्करा सुधारण्याचे माहिती पडते, जसे की मेथी चहाच्या मदतीने केलेल्या फ्रेंच अभ्यासामध्ये सिद्ध झाले आहे. प्रभावित व्यक्तीचे अन्न किंवा आहारामध्ये मिसळल्यास, ते लक्षणीयरीत्या रक्तातील ग्लुकोझ कमी करते, विशेषकरून डायबेटीस मेलिटस प्रकार २ च्या बाबतीत. या बियाच्या 5 ते 50 ग्रॅम मात्रा दिवसातून एकदा किंवा दोनदा जेवणासोबत घेतल्याने, ते प्रकार २ च्या नियंत्रणात खूप प्रभावी मानले जाते, तर प्रकार १ मध्ये या नियामनाच्या अधिक मात्रेची गरज असते, जी पूडाच्या अंदाजे 50 ग्रॅम असते, जी फूड एडिटिव्हच्या ऐवजी असते. मेथीचे पूड दळलेल्या मेथी बियांमधून प्राप्त होते आणि दिवसातून दोनदा घेतले जाते, जे रक्तशर्करा कमी होण्याच्या प्रमाणित प्रभावांसाठी असते आणि या प्रभावांचे परिलक्षण लघवीमध्ये ग्लूकोझ गळती कमी होण्याद्वारे होते.

विभिन्न अभ्यासातून मिळालेले परिणाम व्यायाम प्रदर्शनावर मेथीच्या बियांच्या प्रभावाला विपरीत असतात, पण अशा अभ्यासांपैकी अनेकांने ओळखून आले आहे की ८ आठवड्यांसाठी इंडस बायोटेकसारखे मेथी घटक 300 मिलीग्रॅम वापरल्याने शरिराच्या वसाची टक्केवारी घटते आणि रोज घेतल्यास स्नायूची शक्ती व सहनशक्ती सुधारते. त्यामुळे लेग आणि बेंच प्रेस प्रदर्शनामध्येही सुधारणा होते, जसेकी आधीच्या संशोधकांनीही दाखवले आहे. यामुळे व्यक्तींच्या व्यायाम प्रदर्शनामध्ये सुधारणा होण्यात मदत होते, पण अधिक वेळ व्यायाम करणें किंवा अधिक वजन उचलणें असे होत नाही.

मेथी एक नैसर्गिक वजन कमी करणारे घटक आहे, जे अज्ञात काळापासून भारतीयांद्वारे विशेष करून मेथीपूडच्या रूपात वापरले जाते. नैसर्गिक वजन कमी करण्याच्या गुणधर्मांमुळे, त्याचे कोणतेही संभाव्य सहप्रभाव होत नाहीत, जसे की इतर वजन कमी करण्याची उत्पादने आणि गोळ्यांच्या विरोधात असते. त्याने न केवळ वजन कमी करण्यात साहाय्य ह्ते, तर ते त्याच्याशी संबद्ध गुंतागुंतीही कमी करतात उदा. उच्च रक्तदाब ( अतीतणाव) , इंसुलिन प्रतिरोधकता आणि अयोग्य पचन, ज्याची चर्चा इतर भागांमध्ये केली आहे. त्यामुळे न केवळ वजन कमी होण्यास साहाय्य होते, तर संभावित कोणतेही सहप्रभाव होत नाहीत, जे इतर वजन कमी करण्याची उत्पादने आणि गोळ्यांच्या विरोधात आहे. ते न केवळ वजन कमी करण्यास साहाय्य करते, तर उच्च रक्तदाब, इंसुलिन प्रतिरोधकता आणि अयोग्य पचनासारख्या गुंतागुंती कमी करण्यातही मदत करते, ज्यांची चर्चा इतर भागांमध्ये चर्चा केली आहे. गॅलॅक्टोमॅनॅनच्या मदतीने ते सुलभ होते, जे मेथीच्या बियांमध्ये आढळणारे जलघुलनशील हॅटॅरोपॉलिसॅक्राइड आहे. त्याने वजन कमी करण्याचे कार्य होते, ज्यामुळे तुम्हाला अधिक पोट भरल्यासारखे वाटते. मेथीची मात्रा वजन कमी करण्याचे उत्पादन म्हणून कशी वापरली जाते, याची चर्चा पुढील भागांमध्ये केली गेली आहे.

 (अधिक पहा: वजन कमी करण्याच्या आहार तालिका)

व्यक्तींमध्ये वजन कमी करण्यास साहाय्य करण्याशिवाय, मेथीच्या बिया रुग्णांमधील अतीतणावाचे प्रबंधन व नियंत्रण यामध्येही प्रभावी आहे. अतीतणावाचे प्रमुख कारण कमी घनत्त्वाचे लिपोप्रोटीन (एलडीएल) , ज्याला खराब कॉलेस्टरॉल म्हणतात. एलडीएल अधिक मात्रेत असल्याने आणि एचडीएल खूप कमी असणें अतीतणावाचे प्रमुख योगदान करणारे घटक आहेत. एलडीएलचे प्रभाव चांगल्या पद्धतीने समजून घेतल्याने, एलडीएलवर मेथीच्या बियांशी संबद्ध संकर्षाबद्दल अजूनही विवाद आहे.

 (अधिक पहा: अधिक कॉलेस्टरॉलची कारणे व उपचार)

मेथीच्या बियांना विविध पाचनात्मक समस्यांवर उपचार म्हणून वापरले जाते, आणि या फायद्यांसाठी आयुर्वेदामध्ये खूप दिवस वापरले गेले आहे. शरिरावर गरम करण्याच्या आणि आरामदायक प्रभावांमुळे, त्याचे वापर पचनात्मक समस्यांवर उपचार म्हणूनही केले जाते, जसे की बद्धकोष्ठता आणि पोटफुगी, जे प्रभावित व्यक्तींमध्ये शारीरिक कार्यांमध्ये संतुलन निर्माण करतांना होते. दळलेल्या मेथी बिया दिवसातून कमीत कमी दोनदा वापरल्या जातात आणि त्यानेही पचन वधारून बद्धकोष्ठता टळते. हे मेथीच्या बियांच्या अत्यधिक तंतू घटकामुळे झाल्याचे प्रसिद्ध आहे.

मेथीच्या बियांमध्ये लिनोलॅनिक आणि लिनोलॅनिक एसिड होते, ज्यामध्ये दाहशामक गुणधर्म असतात आणि शरिरात दाहाचे प्रभाव कमी करण्यात मदत होते. मेथीच्या बियांच्या पूडाच्या सारांच्या मदतीने घेतल्या जाणार्र्या अभ्यासांमध्ये प्रभावित व्यक्तींमध्ये संधिवातात्मक दाहामध्ये घट झाल्याचे दिसून आले आहे, अशा प्रकारे दाहशामक गुणधर्मांच्या जोडीने संधिवातरोधी गुणधर्मही असतात.

मेथीच्या बियांमध्ये लिनोलेनिक आणि लिनोलेइक एसिड असतात, ज्यांमध्ये शरिरात दाहाचे प्रभाव कमी करण्यास साहाय्य करणारे दाहशामक गुणधर्म असतात. मेथी बियाच्या पुडाच्या साराच्या मदतीने केलेल्या अभ्यासांमध्ये प्रभावित व्यक्तींमध्ये संधिवातात्मक दाहात घटही दिसून आली आहे, अशाप्रकारे दाहशामक गुणधर्माच्या जोडीने संधिवातरोधी गुणधर्मही असतात.

मेथीच्या बियांमुळे स्त्रियांमधील विविध विकार बरे होतात, ज्याच्या अधिकतम वाजवी प्रभाव डायस्मॅनॉरिआवरील उपचारात असतात. अभ्यास सुचवतात की त्याच्या बिया दिवसातून दोनदा 1800 - 2700 वापरणें डायस्मॅनॉरिआच्या प्रबंधनात, मासिक धर्माचे पहिले तीन दिवस प्रभावी असते, ज्यानंतर मासिक धर्माच्या पुढील दिवसांकरिता दिवसातून तीनदा 900 मिलीग्रॅम मात्रा सुचवली जाते. या मात्रेमुळे वेदनाकारक मासिक धर्माच्या चक्राचे प्रभाव असलेल्या महिलांमध्ये वेदना कमी होते, तर वेदनाशामकांची गरजही कमी होते.

स्त्रियांच्या आरोग्यावर मेथीच्या बियांचे अजून एक लक्षणीय प्रभाव म्हणजे ते पॉलिसिस्टिक ऑव्हॅरिअन डिसीझ किंवा सिंड्रोमच्या लक्षणांना नियंत्रित करण्यात मदत करते, विशेष करून स्त्रियांच्या मासिक धर्माच्या नियामनामध्ये. सुरवातीच्या संशोधकांद्वारे सुचवण्यात आले आहे की विशेष प्रकारच्या मेथीच्या बिया विशिष्ट प्रमाणात घेतल्याने मासिक धर्माच्या लांबीचे आणि मासिक धर्म होण्याच्या मधील काळावधीचे नियामन होते, जे सामान्यपणें पीसीओएस असलेल्या व्यक्तींमध्ये वितरित होते. या संशोधकांनी मेथीच्या बियांचे सार उदा. फ्युरोसिस्ट, सेफॅम इंक, पिक्सास्टावे, एनजे सारख्या मेथीच्या बियाच्या सारांच्या व्हॅरिएंट्स 1000 मिलीग्रॅम वापराचा सल्ला दिला आहे. याबरोबरच, या प्रकारच्या मेथीच्या बियांच्या प्रकाराचे खूप वेळ वापर केल्याने अंडाशयातील वळूंचे एकूण आकार कमी करण्यातही मदत होते.

मेथीच्या उपचारक व दाहशामक गुणधर्मांमुळे, मेथीचे श्वसनतंत्रातील विकारांच्या लक्षणाचे गांभीर्य कमी करण्यातही वापर केले जाते. याबरोबरच, त्यामध्ये जिवाणूरोधी व विषाणूरोधी गुणधर्म असल्याचे प्रसिद्ध आहे, जे श्वसनतंत्र नलिकांमधील विकारांसाठी जवाबदार सूक्ष्म जिवांना नष्ट करण्यास मदत करतात. त्याचे उपशामक कार्य म्युकस मेंब्रेनला आराम देण्यात मदत करतात आणि त्याच वेळी म्युकसच्या अपेक्षेला प्रोत्साहितही करतात. हेच नाही, शरिरावर त्याचे उपचारक प्रभाव विविध श्वसनतंत्र विकारांच्या लक्षणांपासून आराम मिळण्यात मदत करतात उदा. ब्रॉंकायटीस आणि पडसे व खोकल्यासारखी सामान्य संक्रमणे.