शतावरी (एस्पॅरॅगस रेसेमोस) फायदे, वापर, पूड, मात्रा, सहप्रभाव - Shatavari (Asparagus racemosus) Benefits, Uses, Powder, Dosage, Side effects in Marathi

तुम्हाला आम्लीयता आणि हार्टबर्नचा खूप त्रास आहे का? तुमची जीवनशैली खूप तणावपूर्ण आहे का आणि तुमच्या आहारामध्ये अधिकतम फास्ट फूड किंवा ऐरवी खूप मसालेदार पदार्थ सामील आहेत का? हे जाणून अधिक आश्चर्य वाटू नये, कारण वर दिल्यापैकी काहीही तुमच्या आरोग्यासाठी फायदेशीर नाही. डॉक्टरांप्रमाणें, आपल्या पोटाचे खूप पातळ सुरक्षात्मक थर आहे, जे तुमच्या शरिरात निर्माण होणार्र्या पचनसंबंधी आम्लांच्या हानिकारक प्रभावांपासून आम्हाला वाचवते. हे आम्ल सामान्यपणें आपल्या पोटाला अन्न सहजपणें पचवण्याकरिता मदत करण्यासाठी आणि पोटातील जिवाणूंची वाढ कमी करण्यासाठी बनलेले असतात, ज्यामुळे ते निरोगी राहतत पण सामान्यपणें मसालेदार जेवण अधिक खाल्ल्याने किंवा जीवनशैली सवयींमुळे, पोटातील आम्ल अधिक गळती होणें असे होऊ शकते. पचनात्मक रसांच्या प्रभावापासून स्वतःला वाचवण्यास पोट आता सक्षम नसल्याने, तो स्वतः पोटाची आतील किनार जाळू लागतो आणि यामुळेचे पोटात अल्सर बनतात.  पेप्टिक अल्सर एक वैद्यकीय संज्ञा आहे ज्याचे अर्थ आहे आम्लांच्या अतीउत्पादनामुळे पोटात बनणारे एक प्रकारचे अल्सर. भारतात 30 रुग्णांच्य समूहामध्ये पेप्टीक अल्सरच्या लक्षणांपासून आराम देण्यात शतावरीच्या मुळाच्या कार्यक्षमतेचे परीक्षण केले गेले, जिथे 3 ग्रॅम शतावरी मुळाचे पूड सर्व प्रयुक्तांना 6 आठवडे देऊन त्यांचे आहार ही अनुशासित ठेवण्यात आले. 6 आठवड्यांनंतर असे आढळले की शतावरी मुळाच्या पुडाचे महिला व पुरुष दोघांमध्ये पेप्टिक अल्सरच्या प्रकरणांवर उपचार करण्यात उत्कृष्ट प्रभाव आहे. पण, यामध्ये खूप घटक सामील होते, उदा. आहार योजना आणि नियमित पर्यवेक्षण. म्हणून या वनस्पतीच्या फायद्यांचा सुरक्षितपणें व सर्वांगीणपणें आनंद घेण्यासाठी आयुर्वेदिक डॉक्टराचा सल्ला घेणें बेहतर असते.

डासांद्वारे वहन होणारे रोग रोगराई आणि मॄत्यूदराच्या भारतासारख्या विकसनशील देशांमध्ये सर्वांत सामान्य कारण आहे. अस्वच्छतामय परिस्थिती आणि माहितीचे अभाव आजार अनुपाताला वास्तविकपेक्षा अधिक गंभीर बनवण्यास प्रमुख घटक आहे. सुरक्षितता उपायांबद्दल जिज्ञासा आणि ज्ञान विकसित करण्यासाठी खूप कार्यक्रम आहेत, तरी आपण या किड्यांचे मोसमी प्रजनन पूर्णपणें थांबवू शकत नाही. सामान्यपणें वापरल्या जाणार्र्या अधिकतर रसायन आधारित पूर्वकाळजींचे एक किंवा अधिक सहप्रभाव असतात आणि आपण नवीन प्रतिरोधक प्रजातींच्या विकासाला नकारू शकत नाही, ज्यांवर सांप्रत वापरल्या जाणार्र्या रसायनांचे प्रभाव होते. म्हणून, प्रजनन आणि एवढ्या सहजरित्या रोग पसरण्यापासून डासांना मुक्त ठेवण्यासाठी काही कडक उपायांची गरज आहे. हल्लीच्या काही अभ्यास सुचवतात की शतावरीच्या मॅथनॉल मुळाचे सार किड्यांचा लार्वा, अंडी आणि वयस्कांना मारण्यासाठी उत्कृष्ट आहे. याचे अर्थ असे की आपण या रोपाच्या मुळाचे सार डेंगू, मलेरिआ आणि चिकनगुन्यासारखे आजार पर्यावरण पूरक पद्धतीने टाळण्यात वापरू शकतो. हे पुढे सुचवले गेले की ती वनस्पती असल्याने डासांसह निर्माण झालेली आहे, ती विविध पद्धतीत काम करते आणि मुळाच्या साराच्या कार्याविरुद्ध प्रतिरोध मिळणें कठिण आहे.

इम्युनोएड्जुव्हॅंट ते पदार्थ असतात, जे लसाची कार्यक्षमता आणि कार्य सुधारण्यासाठी लस म्हणून दिले जाऊ शकते. इम्युनोएड्जुव्हॅंट म्हणून हॅपिटायटिस, डीपीटी लस इत्यादी रोगांच्या लसांविरुद्ध शतावरीच्या मुळाच्या साराचे कार्य अभ्यासण्यासाठी अनेक अभ्यास केले जात आहेत आणि सगळे सुचवतात की शतावरी एड्जुव्हॅंट म्हणून जोडल्याने याचे एड्जुव्हॅंट म्हणून निश्चित प्रभाव असते. पुढील अभ्यास सुचवतात की सॅपॉनिन ( शतावरीमध्ये उपस्थित नैसर्गिक रासायनिक यौगिक) वनस्पतीच्या या गुणधर्मासाठी जवाबदार असतात. पुढे हा दावा केला गेला की ही वनस्पती शरिराचे कोशिका आधारित प्रतिकार संप्रेरित करून शरिरामध्ये कार्य करते (टी कोशिका सक्रियीकरण) , जे शेवटी मानवी शरिरामध्ये पांढर्र्या रक्तकोशिका आणि प्रतिजैविके सक्रिय करण्यासाठी जवाबदार आहे. याप्रकारे शतावरीच्या मुळाचे अधिकतम लसांसह एड्जुव्हॅंट म्हणून संभाव्य उपचारात्मक वापर आहेत. 

इम्युनोमॉड्युलेटर ती औषधे, वनस्पती किंवा यौगिक असतात, जे शरिराच्या प्रतिकारप्रणालीला संप्रेरित करतात आणि संक्रमणाशी झगडण्यात मद्त करतात. विज्ञानाच्या प्रगतीमुळे, बाजारात अनेक एंटीबॉयटिक व्यावसायिकरीत्या उपलब्ध आहेत. अनेक असाध्य आजार आज योग्य उपचार व शस्त्रक्रियेमुळे साध्य झाले आहेत, जर ते आत्यंतिक झाले तर. पण दुय्यम संक्रमणांच्या मॄत्यूदरांना नाकारले जाऊ शकते नाही. दुय्यम संक्रमण म्हणजे ते संक्रमण असतात, जे अधिक मात्रेमध्ये औषधे नियमितपणें वापरल्याने प्राप्त होतात आणि व्यक्तीचे प्रतिकार कमी होते. परिणामी, वैद्यकीय उपचाराची गरज असते आणि हे एक कुचक्र होऊन बसते. मग पर्याय काय आहे? शरिराचे नैसर्गिक आढळणार्र्या पदार्थांसह अधिक सर्वांगीण उपचार, जे तुम्हाला न केवळ दुय्यम संक्रमणातून बरे करण्यास मदत करतात, तर तुमच्या प्रतिकार प्रणालीला पुढील समस्याच्या शक्यता कमी करण्यातही मदत करतत. अभ्यास दाखवतात की शतावरी कॅंडिडा आणि स्टॅफिलोकॉकससारख्या दुय्यम संक्रमनांविरुद्ध उत्कृष्ट पदार्थ आहे. असे सुचवले गेले की शतावरी मौखिकरीत्या दिल्याने प्रतिकारप्रणालीला संप्रेरणा मिळून संक्रमण अधिक प्रभावीपणें नष्ट केले जाते.

 (अधिक पहा: प्रतिकार कसे सुधारावे)

अभ्यास दाखवतात की शतावरी मुळ आणि पानांचे सारामध्ये शक्तिशाली कर्करोगरोधी गतिविधी होतात. शास्त्रज्ञांचा दावा आहे की शतावरी मूळ आणि पानांच्या सारामध्ये आढळणारे शतावरिन, एक रासायनिक यौगिकामध्ये कर्करोग कोशिकांना नष्ट करण्याची क्षमता असते. तथापी, मानवी अभ्यास अजून करायचे शिल्लक् आहेत आणि म्हणून कर्करोगरोधी एजेंट म्हणून शतावरीच्या संभाव्य फायद्यांसाठी आयुर्वेदिक वैद्याशी बोलणें बरे असते.

 (अधिक पहा: कर्करोगावरील उपचार)

शतावरीचे मूळ एक उत्कृष्ट मधुमेहरोधी पदार्थ आहे, जी तुमच्या शरिरातील इंसुलिमचे प्रमाण वाढवून शरिरातील रक्तशर्करेचे स्तर कमी करण्यात साहाय्य करते. प्राण्यांवर झालेले अभ्यास मधुमेहरोधी उपचारामध्ये या वनस्पतीच्या क्षमतेचे समर्थन करतात, पण मानवी मॉडेलचा अभाव असल्यामुळे, मधुमेहग्रस्त लोकांना कोणत्याही रूपात शतावरी घेण्यापूर्वी त्यांच्या डॉक्टरांची मदत घेण्याचा सल्ला दिला जातो.

तुम्हाला डॅंड्रफचा त्रास आहे का? डोक्याच्या कातडीच्या परिस्थितीमुळे तुम्हाला कधीही एकटे वाटत नाही का? हे त्वचा आधारित संक्रमणाचे चिन्ह असू शकते. हल्लीचे अभ्यास दाखवतात की शतावरीचे एथनॉलिक सार सामान्य डोक्याच्या कातडीतील बुरशीविरुद्ध खूप उत्कृष्ट एंटीबॉयटिक आहे आणि डॅंड्रफ व सॅबोरिक डॅर्माटायटिस (एक्झेमा आणि सॉरिअसिसला खूप समान डोक्याच्या कातडीची समस्या ज्यामध्ये चट्टे आणि खाज होते) सारख्या डोक्याच्या कातडीच्या समस्यांवरील उपचारासाठी खूप उपयोगी असते. आयुर्वेदामध्ये, शतावरीला खूप वेळ दाहशामक म्हणून ओळखले जाते, ज्याचे अर्थ असे की तुम्हाला चट्टे आणि खाजपासून आराम मिळण्यास मदत होते, जी डोक्याच्या कातडींची समस्या किंवा डॅंड्रफबरोबर सहयोगी असू शकते. पण डोक्याच्या कातडींची ही समस्यांवर उपचार करण्यात शतावरीची कार्यक्षमता सिद्ध करण्यासाठी मानवी अभ्यास झालेले नाहीत. म्हणून, तुमच्या केसांच्या आरोग्यासाठी शतावरी वापरण्यापूर्वी तुमच्या आयुर्वेदिक वैद्याशी बोलण्याचा सल्ला दिला जाऊ शकतो.

डाययुरेटिक वनस्पती किंवा यौगिक आहेत, ज्याच्या परिणामी शरिरातून अधिक पाणी उत्सर्ग झाल्याने होते आणि शतावरी तुम्ही नैसर्गिक डिटॉक्सिफाइंग पदार्थ शोधत असल्यास विशेष उपयोगी आहे. ती शरिरातून अतिरिक्त पाणी आणि विषारी पदार्थ काढून टाकून शरिराचे कार्य सुधारते. तसेच, शरिरातून अतिरिक्त लवण आणि पाणी काढून टाकल्याने मूत्रपिंडही साफ होतात. प्राणिआधारित अभ्यास दाखवतात की शतावरी मुळांचे सार तोंडावाटे घेतल्याने मूत्रपिंडाचे खडे तुटतात.

आयुर्वेदिक वैद्य अतिसाराच्या उपचारामध्ये शतावरीचे वापर करत आहेत, पण जिज्ञासेमुळे शास्त्रज्ञांनी सर्वांत सामान्यतम आरोग्य समस्यांच्या उपचारामध्ये या वनस्पतीची कार्यक्षमतेचे परीक्षण केले आणि कमीत कमी प्रयोगशाळा अभ्यासांमध्ये आयुर्वेदिक दावे योग्य असल्याचे आढळून आले आहे. अतिसार आणि डायसेंट्रीच्या उपचारामध्ये या वनस्पतीची मात्रा आणि कार्याचे परीक्षण अजूनही व्हायचे आहेत.

आधुनिक जीवनाच्या दैनंदिन तणावाकरिता रोग आणि आरोग्याचे मुद्दे पर्याप्त नव्हते आणि प्रक्रिया केलेल्या खाद्यपदार्थांच्या आहारात वापरामुळे माणसांसाठी जीवनाची गुणवत्ता खूप निकृष्ट बनली आहे. संधिवात हल्ली अनेक उद्भवशील हाडसंबंधी समस्यांपैकी एक आहे, जी तरुण पिढीलाही प्रभावित करत आहे. बाजारात उपलब्ध असलेली अधिकतम व्यावसायिक औषधे रसायन आधारित आहे आणि त्यांचे खूप सहप्रभाव असतात. फ्री रॅडिकल क्षती आणि ऑक्सिडेटिव्ह क्षती या समस्येच्या प्रमुख कारणांपैकी एक आहे. शतावरी एक एंटीऑक्सिडेंट म्हणून शरिरातील फ्री रॅडिकल्सना कमी करण्यास मदत करतात आणि विशेषकर तरुण लोकांमध्ये संधिवातासारख्या रोगांच्या शक्यता कमी होतात. तसेच, अभ्यास शतावरीला एक उत्कृष्ट दाहशामक म्हणून सुचवतात, जेणेकरून ती सांध्यांतील सूज आणि वेदनेला हाताळण्यात मदत करते.

शतावरीच्या सूक्ष्मजीवरोधी गुणधर्मांच्या परीक्षणासाठी अनेक संशोधन झाले आहे आणि जवळपास प्रत्येक संशोधनाचा दावा आहे की या वनस्पतीच्या मूळ आणि पानांचे सार विविध सूक्ष्म जीव उदा. ई. कोली, बॅसिलस सब्टिलस, स्टॅफिलोकॉकस, साल्मोनेला आणि स्युडोमॅनॅस आणि कॅंडिडासारख्या बुरशींविरोधात खूप प्रभावी आहे. म्हणून, हे सांगण्यात धोका नाही की शतावरीचे मूळ अधिकतम जिवाणूरोधी आणि बुरशीजन्य रोगांवर उपचार करण्यासाठी वापरले जाऊ शकते आणि, आधुनिक वैद्यकशास्त्रामध्ये नैसर्गिकरीत्या होणार्र्या विविध एंटीबॉयटिक म्हणून खूप संभावना आहेत.

एंटिऑक्सिडेंट फ्री रॅडिकलच्या क्षतीविरुद्ध शरिराची नैसर्गिक संरक्षणयंत्रणा आहे. तुम्हाला असे वाटत असल्यास की फ्री रॅडिकल्स काय आहेत, ते शरिराच्या दैनंदिन कार्यासाठी शरिरामध्ये बनलेले रेणू असतात, पण शेवटी, शरिराच्या स्वतःच्या कोशिकांना नष्ट करण्यासाठी शरिराकरिता संभाव्य विषारी पदार्थ बनतात. मोठ्या प्रमाणात फ्री रॅडिकल्स जमा झाल्याने ऑक्सिडेटिव्ह तणाव निर्माण होतो, जे अशक्त झालेल्या शरीरकार्य आणि वेळेपूर्वी वयवाढीसाठी प्रमुख कारणांपैकी एक आहे. अभ्यासांचा दावा आहे की शतावरीचे कमीत कमी तीन खूप शक्तिशाली एंटीऑक्सिडेंट यौगिक असतात (रॅसमॉफ्युरन, अस्पॅरॅजामिन, रेसमॉस्युल) , जे तुमच्या प्रणालीमधील हानिकारक फ्री रॅडिकल्स नष्ट करण्यास मदत करतात. म्हणून तुमच्या आहारात शतावरी घेतल्याने खूप अंशामध्ये चयापचय हानीला सामोरे जाण्यात आणि तुमच्या शरिराला खूप वेळ निरोगी ठेवण्यात मदत होते.

 (अधिक पहा: एंटीऑक्सिडेंट प्रचुर खाद्यपदार्थ)

आयुर्वेदामध्ये, शतावरी वरच्या दर्जाच्या एडॅप्टोजेन म्हणून ओळखले जाते, ज्याचे अर्थ आहे की त्यामध्ये संभाव्य तणावरोधी गतिविधी आहेत. हल्लीचे अभ्यास सुचवतात की ही वनस्पती घेतल्याने मेंदूतील विशिष्ट मार्गिकेवर प्रभाव होते, जी शरिरातील तणाव हार्मोन्सचे प्रमाण करते आणि तणावरोधी मन प्राप्त होते. पण अशा अभ्यासांचे यशस्वी प्राण्यांच्या मॉडलवर परीक्षण सुरू आहे आणि अद्याप माणसांवर त्याच्या कार्यक्षमतेला सिद्ध करण्यासाठी कोणतेही मानवी परीक्षण झालेले नाही. म्हणून, शतावरीला तणावासाठीचा औषध म्हणून घेण्यापूर्वी नोंदणीकृत वैद्यकीय व्यावसायिकाचा सल्ला घेणें उचित असते.

आयुर्वेदामध्ये, शतावरीला दुग्धवर्धक असे म्हटले आहे, जिचा अर्थ असा की ती संगोपक मातांमध्ये दुधाचे उत्पादन वाढवण्यास मदत करते आणि आयुर्वेदिक वैद्य महिलांमध्ये दुधाचे प्रमाण वाढवण्यासाठी ही वनस्पती घेण्याचा सल्ला देतात. आधुनिक वैद्यकीय विज्ञान औषधामध्येही नैसर्गिक वनस्पतींच्या वापराकडे वेगाने वळत आहे. या अनुषंगाने, दुग्धवर्धक म्हणून शतावरीच्या मुळांच्या प्रभावाचे परीक्षण करण्यासाठी या शॄंखलेत एक संशोधन केले गेले आणि असे आढळून आले की तोंडाद्वारे ही वनस्पती घेतल्याने स्तनधारी प्राण्यांमध्ये दुधाचे उत्पादन वाढवण्यासाठी हे नक्कीच प्रभावी होऊ शकते. तथापी, मानवी परीक्षण मानवांवरील वास्तविक कार्य सिद्ध करण्यासाठी उपलब्ध नव्हे, म्हणून संगोपक महिलांसाठी या वनस्पतीच्या लाभांबद्दल अजून घेण्यासाठी आयुर्वेदिक वैद्याशी बोललेले बरे.

शतावरी महिलांसाठी सर्वात प्रसिद्ध वनस्पतींपैकी एक आहे, पण तिची कार्यक्षमता केवळ एका लिंगापर्यंत थांबत नाही. अभ्यासांमध्ये दिसून आले आहे की शतावरीचे जल-अल्कोहलीय आणि जलमय सार एफ्रोडिझिअक म्हणून खूप प्रभावी आहे. एफ्रोडिझिअक एक यौगिक किंवा वनस्पती (आयुर्वेदामध्ये) असते, जी माणसांमधील लैंगिक प्रदर्शन आणि कामेच्छा सुधारण्यासाठी वापरली जाते. तथापी, कोणत्याही मानवी अभ्यासाच्या अभावामध्ये, पुरुषांसाठी मानवी कामवर्धक म्हणून शतावरीच्या कार्यक्षमतेबद्दल कसलाच दावा केला जाऊ शकत नाही.

पॉलिसिस्टिक ओव्हरी सिंड्रोम महिला अंडाशयामध्ये वळू बनण्याचे कारण आहे. या समस्येमागे मासिक धर्मामधील अनियमितता, प्रजननक्षमता कमी होणें, पाठदुखी आणि गर्भधारणा किंवा शिशुजन्मात कठिनतेसारखी लक्षणे निर्माण होतील. असंतुलित महिला हार्मोंसमुळे अनियंत्रित केसगळती, पुरळ आणि इतर त्वचा परिस्थिती आणि मज्जातंत्रीय समस्या उदा. निराशा आणि अवसद होऊ शकतात. या समस्येवर कुठलेही ज्ञात उपचार नाही, पण वैद्यकशास्त्र या टप्प्यानेटप्प्याने वाढत असलेल्या महिला समस्येकरिता एस्पॅरॅगस रॅसेमोसच्या वापराबद्दल विचार करत आहे. आंतरराष्ट्रीय वनस्पतिजन्य औषध पत्रिकेत प्रकाशित हल्लीच्या लेखामध्ये शतावरीच्या मुळाचे एस्ट्रोजन (महिला हार्मोन) सारखे प्रभाव आणि या रोगावर भविष्यकालीन उपचारांमध्ये त्याच्या संभावनांची चर्चा झाली आहे. हेच लेख पुढे सुचवते की शतावरी महिला अंडाशयात ऊसाइट्सच्या योग्य विकासामध्ये मदत करून अशी करते. तथापी, तुमच्या शरिराच्या प्रकाराप्रमाणें योग्य मात्रेबद्दल तुमच्या डॉक्टरांशी चर्चा करणें नेहमीच उचित राहील.

बाकी काहीही नसले, तरी शतावरी महिला आरोग्यासाठी एक वरदान आहे. त्याने ने केवळ कामेच्छा वाढते, तर गर्भाशयाच्या एकूण आरोग्यामध्ये सुधारणा होते, महिला लैंगिक हार्मोंसचे संतुलन होण्यात शरिराला मदत मिळते आणि महिलांची प्रजननक्षमता सुधारते. हल्लीच्या वैद्यकीय अभ्यासांचा दावा आहे की शतावरीचे हे सर्व लाभ या वनस्पतीच्या गुणधर्माबरोबर सत्य असल्याने महिला प्रजनन कोशिकांची (ऊसाइट्स) गुणवत्ता सुधारते. हेच नाही, महिलांमधील अजून संतुलित हार्मोन प्रणालीमुळे परिणामी कमी क्रॅंप्स आणि अधिक वेदनामुक्त मासिक धर्म संभवू शकतो.