डोकेदुखी - Headache in Marathi

डोकेदुखी चे लक्षण 

डोकेदुखीच्या लक्षणांवर तत्काळ वैद्यकीय मदतीची आवश्यकता नाही. या लक्षनाणं मध्ये डोकेच्या दोन्ही बाजूंवर, सामान्यत: भुवयांच्या पातळी वर तीव्र वेदना होणे, दाबलय प्रमाणे वाटणे हे लक्षणे दिसतात.

हे डोकेदुखी बर्याचदा होऊ शकते आणि अपेक्षित वेळा दिसू शकतात. ज्या लोकांना या प्रकारचे सौम्य डोकेदुखी  आहे ते नेहमी त्यांच्या डोकेदुखीच्या ट्रिगर्स आणि लक्षणांना ओळखतात कारण पॅटर्न प्रत्येक एपिसोडसाठी स्वतः पुनरावृत्ती करतो

डोकेदुखीची लक्षणे खालीलप्रमाणे आहेत:

1. टेन्शन डोकेदुखी - ह्या दुकेदुखीच्या लक्षणांमध्ये घट्ट किंवा दाबणे, सौम्य ते मध्यम डोके दुखणे यांचा समावेश आहे, जे दोन्ही बाजूला होऊ शकते. वेदना सामान्यतः मानांमधून आणि डोक्याच्या मागच्या बाजूने दोन्ही बाजूला पसरते.

2. मायग्रेन डोकेदुखीचा प्रकार - ह्यात डोक्याच्या एका बाजूला मध्यम ते तीव्र ह्या प्रकाराचे ठोके मारल्या सारख्या वेदना होणे हे दिसते. ह्या डोकेदुखीत मळमळ, उलट्या आणि प्रकाश आणि आवाजाची संवेदनशीलता हे लक्षणे दिसून येतात.

3. क्लस्टर डोकेदुखी - क्लस्टर डोकेदुखीसह, तीव्र वेदना असते जी साधारणपणे एका बाजूला असते आणि डोळा किंवा माथ्या भोवती असते. चेहऱ्यावर एक डोळा लाल, नाका तुन पाणी येणे, आणि पापण्या जाड होणे किंवा सूज येणे एकाच वेळी होऊ शकते.

4. रिबॉउंड डोकेदुखी - यामुळे मान दुखी, बेचैनी, नाक चोंदणे, झोपण्याची गुणवत्ता कमी होऊ शकते. रिबाउंड डोकेदुखीमुळे अनेक प्रकारचे लक्षणे दिसू शकतात आणि प्रत्येक दिवस वेदना वेगवेगळी असू शकते.

5. थंडरस्केप डोकेदुखी  - अचानक, गंभीर डोकेदुखीचा अनुभव घेणाऱ्या लोकांनी त्वरित वैद्यकीय सल्ला घ्यावे. हा सहसा "माझ्या आयुष्यातील सर्वात वाईट डोकेदुखी" म्हणून वर्णन केला जातो.

डोकेदुखी चे कारण -

डोकेदुखी हा डोकेदुखणे-संवेदनांना उत्तेजन किंवा दुखापत झाल्यामुळे होतो. वेदना जाणवू शकणा-या भागांमध्ये म्हणजेच टाळू, कपाळ, डोकेचे शिरे, मान आणि डोक्याचे स्नायू, प्रमुख धमन्या आणि डोकेतील नसा, सायनस आणि मस्तिष्कभोवती असलेल्या ऊतकांचा समावेश आहे.

डोकेदुखी उद्भवू शकते जेव्हा ही संरचना संकुचन, व्रण, तणाव, जळजळ किंवा उत्तेजित होते. सौम्य डोकेदुखी ट्रिगर करणारी घटना डोकेदुखी ज्यांना होते असल्या लोकांमध्ये मोठ्या प्रमाणात आढळते . प्रत्येक व्यक्तीचा त्याचे स्वत: चे नमुने दिसून येते.

प्राथमिक डोकेदुखी चे कारण :-

प्राथमिक डोकेदुखी हे फक्त एकट्या आजार आहेत ज्याचे परिणाम पेन-सेन्सेटिव्ह असलेल्या डोक्यात असलेल्या संरचनांमुळे, किंवा त्याचे काही त्रासामुळे उद्भवू शकतात.

यामध्ये रक्तवाहिन्या, स्नायू आणि डोके आणि मान यांच्या मज्जातंतूंचा समावेश आहे. ते मेंदूच्या रासायनिक हालचालींमधील बदलांमुळे देखील होऊ शकतात.

माध्यमिक डोकेदुखी चे कारण:-

माध्यमिक डोकेदुखी ही लक्षणे तेव्हा दिसतात  जेव्हा दुसर्या कारणांमुळं  डोक्याच्या वेदना-संवेदी नसा उत्तेजित होतात. दुसऱ्या शब्दांत, डोकेदुखीची लक्षणे दुस-या कारणासाठी दिली जाऊ शकतात.

विविध कारणांमुळे विस्तृत प्रमाणात माधयमिक डोकेदुखी होऊ शकते. यात समाविष्ट:

1. अल्कोहोल-प्रेरित हॅंगओव्हर
2. ब्रेन ट्यूमर
3. रक्ताच्या गुठळ्या
4. मेंदूच्या आत किंवा आसपास रक्तस्राव होणे
5. कार्बन मोनॉक्साईड विषबाधा
6. काचबिंदू
7. शीतज्वर
8. डोकेदुखी कमीकरणाऱ्या म्हणून ओळखल्या  जाणाऱ्या औषधांचा अतिवाक्य
9. पॅनीक अटॅक 
10. स्ट्रोक
11. तणाव 
12. खूप थकल्यामुळे 
13. डोके आणि मान यांच्या स्नायूं मध्ये ताण 
14. भुकेलेला 
15. मासिक पाळीपूर्वी, दरम्यान किंवा नंतर होर्मोनल चढउतार
16. मादक द्रव, कॅफिन किंवा साखर सोडल्यावर दिसणारे लक्षण.

डोकेदुखी हा एक गंभीर स्थितीचा लक्षण असू शकतो, ते अधिक गंभीर, नियमित किंवा सातत्यपूर्ण झाल्यास वैद्यकीय सल्ला घेणे महत्वाचे आहे.

डोकेदुखीला कसे टाळावे 

डोकेदुखी त्रासदायक आणि कमजोर करणारी असू शकते. आपल्या डोकेदुखी पॅटर्नवर ट्रिगर करू किंवा योगदान देऊ शकणार्या कोणत्याही वर्तणुकींची ओळख पटविण्याचा प्रयत्न करा.

1. औषध : - खूप दिवस घेतलेले औषध अचानक जेव्हा बंद होते तेव्हा डोकेदुखी होऊ शकते. याला रिबॉउंड किंवा विथड्रॉव्हल डोकेदुखी असे म्हटले जाते. आपण वेदना कमी करण्यासाठी अधिक औषधे घेत असल्यास, डोकेदुखी-रिबॉउंड-डोकेदुखी असा हा चक्र सुरू राहते.
2. मद्य :- दारूचा वापर मोठ्या प्रमाणात (बिन्गे मद्यपान) नंतर डोकेदुखी आणि निर्जलीकरण होऊ शकते.
3. निकोटीन :-  तंबाखूजन्य उत्पादनांमधील निकोटीनमुळे डोकेदुखी होऊ शकते. या उत्पादने टाळण्यामुळे डोकेदुखीची संख्या कमी होते आणि एकंदर आरोग्यामध्ये मोठ्या प्रमाणात सुधारणा होऊ शकते.
4. आपण काय खाता आणि काय पीता . आपल्याला डोकेदुखी झाल्यास, त्यास सुरू होण्यापूर्वीचे अन्न आणि पेय लिहून घ्या. जर आपण वेळोवेळी एक नमुना पाहिला तर त्या गोष्टीपासून दूर राहा.
5. नियमितपणे खा :- जेवण सोडून नका
6. कॅफीन बंद करा :- खूप जास्त कॅफिन कोणत्याही अन्न किंवा पेय मध्ये, मायग्रेन ला ट्रिगर करू शकते. परंतु अचानक कॅफिन कापून पण त्रास होऊ शकते. म्हणून जर ते आपल्या डोकेदुखीचा ट्रिगर्स असल्यासारखे वाटत असेल तर त्यास हळूहळू दूर करा.
7. नियमित झोप मिळवा :- जर आपल्या निद्राची सवय सोडली जाते किंवा जर आपण खूपच थकल्यासारखे असाल, तर मायग्रेनची शक्यता वाढू शकते.
8. आपला  ताण कमी करा:-  हे करण्यासाठी अनेक मार्ग आहेत. आपण व्यायाम करू शकता, ध्यान करू शकता, प्रार्थना करू शकता, आपल्या आवडत्या लोकांबरोबर वेळ घालवू शकता आणि ज्या गोष्टींचा तुम्हाला आनंद होतो ते करा. आपण काही गोष्टी बदलू शकता जे आपण ताण देतो , त्यासाठी एक योजना सेट करा . 
9. आपली उर्जा वाढवा. नियमित वेळेनुसार खा, आणि स्वतःला निर्जलीकृत होऊ देऊ नका

डोकेदुखी चे निदान - 

जेव्हा आपल्याला सौम्य डोकेदुखीसह गंभीर लक्षणे नसतात तेव्हा कोणत्याही  चाचणी आवश्यक नसते. रक्त चाचण्या सहसा उपयुक्त नसतात कारण परिणाम जवळजवळ नेहमीच सामान्य असतात जोपर्यंत इतर लक्षण आढळत नाहीत. दुखापतीविना, क्ष-किरण किंवा सीटी स्कॅन्स सहसा आवश्यक नसते. डोक्यावर दुखापत झाल्यास, क्ष-किरण किंवा स्कॅनना नेहमी आवश्यक नसते. डोकेदुखीचा शारीरिक तपासणी सामान्यतः सामान्य असते , टाळू किंवा मांडीच्या स्नायूंच्या संभाव्य कोलेपण मिळते.

जर डोकेदुखी खूप गंभीर आहे, तर आपल्याला वैद्यकीय सल्ला घेणे गर्जे चे असते, ते आपले पूर्वरुग्ण इतिहास जाणून आणि तपासून योग्य ते सल्ला देतील. ह्या महितीतुन  वैद्याला हे डोकेदुखी कुठल्या प्रकारचे आहे हे कळेल 

तुम्ही तुमच्या वैद्यला जर डोकेदुखी सोबत हे लक्षण आहेत तर कालवा 

1. जर ते वारंवार आणि खूप तीव्र असेल 
2. जर त्या दुखण्याने तुम्ही रात्री झोपेतून उठत असाल 
3. जर त्या डोकेदुखीत काही नवीन नमुना किंवा त्याच्या वारंवारत्यात काही बदल आले आहे 

सामान्यतः वैद्य हे विशिष्ट प्रकारचे डोकेदुखी, स्थितीचे वर्णन करून, वेदना कशा प्रकारचा, आणि वेळ आणि अटॅकचा नमुना तपासण्यात सक्षम असेल. जर डोकेदुखीचा प्रकार क्लिष्ट असल्याचे दिसत असेल तर अधिक गंभीर कारणे टाळण्यासाठी चाचण्या केल्या जाऊ शकतात.

पुढील चाचणीमध्ये हे समाविष्ट होऊ शकते:

1. रक्त चाचण्या
2. क्ष-किरण
3. मेंदू स्कॅन, जसे की सीटी आणि एमआरआय

डोकेदुखी चे उपचार

अंतर्निहित स्थितीचा उपचार करून वारंवार होणारा डोकेदुखी थांबतो. जेव्हा इतर कुठल्याही परिस्थितीची जाणीव नसते, तेव्हा उपचार वेदना रोखण्यावर केंद्रित करावा लागतो.

आपण प्रतिबंधात्मक उपचार सुरू करण्यास तयार असता तेव्हा आपले डॉक्टर शिफारस करतील:

1. अँटिडिप्रेससेंट्स -  ट्रायसीक्लिक अँटिडिप्रेससेंट्स  - जसे नॉर्ट्रीप्टीलाईन (पॅमेलर) - हे  दीर्घ काळापासून असलेल्या डोकेदुखीचा उपचार करण्यासाठी वापर केला जाऊ शकतो. ही औषधे उदासीनता, चिंता आणि झोप विकारां मध्ये देखील मदत करू शकतात जी बर्याचदा तीव्र स्वरूपाच्या डोकेदुखीसह असतात. इतर अँटिडिप्रेससेंट्स , जसे सेरॅटोनिन रीअपपटेक इनहिबिटर (एसएसआरआय) फ्लुओक्सेटीन (प्रोजॅक, सरॅफॅम, इतर), उदासीनता आणि चिंता उपचार करण्यास मदत करू शकतात, पण डोकेदुखीसाठी प्लाजोबोपेक्षा अधिक प्रभावी असल्याचे दर्शविले गेले नाही.
2. बीटा ब्लॉकर -  उच्च रक्तदाबासाठी सामान्यतः वापरली जाणारी ही औषधे, एपिसोडिक मायग्रेइन्सला प्रतिबंधित करण्यासाठी मुख्य आधार आहेत. काही बीटा ब्लॉकरांमध्ये अटनॉलॉल (टेनेरर्मिन), मेटोप्रॉलोल (लोप्रेसर, टोप्रोल-एक्सएल) आणि प्रोपेनॉलॉल (इंडॅलॅल, इनोप्रण एक्स्ट्रा लार्ज) समाविष्ट आहेत.
3. अँटी - सीझर्स  औषधे :- काही अँटी सीझर्स औषध माइग्र्रेन प्रतिबंधित करतात आणि पुरेशा दैनंदिन डोकेदुखी टाळण्यासाठी त्यांचा वापर केला जाऊ शकतो. पर्यायांमध्ये टॉपरामेट (टॉपॅमेक्स, क्यूडेक्सी एक्सआर, इतर), डिव्हलप्रोएक्स सोडियम (डीपाकोटे) आणि गबॅपेंटीन (न्यूरोन्टिन, ग्रीलिस) यांचा समावेश आहे.
4. NSAIDs -  नॅस्प्रोसेन सोडियम (अॅनाप्रोक्स, नेपरेलायन) - सारखे  एनएसअआई डी  औषधे - उपयुक्त असू शकतात, खासकरून जर आपण इतर वेदना निवारकांमधून माघार घेत असाल, डोकेदुखी अधिक गंभीर असताना ते नियमितपणे वापरले जाऊ शकते.
5. बोटुलिनम विष - OnabotulinumtoxinA (बोटॉक्स) इंजेक्शन काही लोकांसाठी मदत देतात आणि जे लोक दैनंदिन औषधोपचार चांगले सहन करत नाहीत त्यांच्यासाठी एक व्यवहार्य पर्याय आहे.

डोकेदुखी कमीकरण्यासाठी स्वतः करता येणारे उपाय - 

डोकेदुखीचे धोके कमी करण्यासाठी आणि ते झाल्यास वेदना कमी करण्यासाठी कित्येक पावले उचलता येतात -

1. उष्णता पॅक किंवा बर्फ पॅक आपल्या डोक्यावर  किंवा मानांवर ठेवा, परंतु अत्याधिक तापमान टाळा.
2. ताणतणाव टाळा, जिथे शक्य असेल, आणि अपरिहार्य तणावासाठी स्वस्थ पर्याय करण्याचे धोरण विकसित करा.
3. स्थिर रक्त शर्करा टिकवून ठेवण्यासाठी काळजी घेत रहा, नियमित आहार घ्या.
4. एक गरम शॉवर मदत करू शकते, जरी एक दुर्मिळ स्थितीत गरम पाणी मुले  डोकेदुखी ट्रिगर होऊ शकते. नियमितपणे व्यायाम करणे आणि पुरेशी विश्रांती आणि नियमितपणे झोप घेणे एकूण आरोग्यासाठी आणि तणाव कमी करण्यास योगदान देते.

वैकल्पिक उपचार

डोकेदुखीसाठी अनेक पर्यायी उपचार उपलब्ध आहेत, परंतु कोणतेही मोठे बदल करण्याआधी किंवा उपचारांच्या कोणत्याही वैकल्पिक स्वरूपाची सुरुवात करण्यापूर्वी डॉक्टरांचा सल्ला घेणे महत्वाचे आहे.

हे वैकल्पिक उपचार करू शकता :- 

1. अॅक्यूपंक्चर
2. संज्ञानात्मक वर्तन थेरेपी
3. हर्बल आणि पौष्टिक आरोग्य उत्पादने
4. संमोहन
5. चिंतन

या सर्व पद्धतींनी काम करतात कि नाही याचा अजून संशोधन झालेला नाही.