गर्भधारणेदरम्यान आरएच संवेदीकरण - Rh Sensitization During Pregnancy in Marathi

गर्भधारणेदरम्यान आरएच संवेदीकरण काय आहे?

र्‍हीसस किंवा आरएच घटक लाल रक्त पेशींवर असणारा एक प्रतिजैविक असतो जो रक्त गटाला आरएच पॉजिटिव्ह बनवतो. आरएच घटक नसलेल्या व्यक्तींचा आरएच नकारात्मक मानला जातो. जेव्हा आरएच-निगेटिव्ह रक्त आरएच-पॉजिटिव्हसह मिसळते तेव्हा त्याचे प्रतिरक्षी प्रभावी प्रतिक्रियेचा परिणाम होतो, ज्यामुळे या प्रतिजैविकाविरूद्ध अँटीबॉडी तयार होतात. हे अँटीबॉडी लाल रक्त पेशी नष्ट करू शकतात, ज्यामुळे आरएच संवेदीकरण होऊ शकते. गर्भधारणेदरम्यान जर आरएच-निगेटिव्ह असलेल्या आईच्या बाळाचे रक्त आरएच पॉजिटिव्ह असेल तर हा विकार गर्भधारणेदरम्यान आरएच संवेदीकरण म्हणून ओळखला जातो.

याची मुख्य चिन्हे आणि लक्षणे काय आहेत?

पहिल्या गर्भधारणेदरम्यान, सामान्यपणे कोणताही प्रतिसाद दिला जात नाही. जर पहिली गर्भावस्था 40 आठवड्यांपेक्षा जास्त असेल तर क्वचितच प्लेसेंटा (गर्भावरील आवरण) नष्ट होऊ शकते ज्यामुळे रक्तस्त्राव होतो.

मात्र, दुसऱ्या गर्भधारणेदरम्यान, जर बाळ पुन्हा आरएच पॉजिटिव्ह असेल तर नवजात शिशू कावीळ, ॲनिमिया ग्रस्त असू शकते, किंवा कधीकधी मृत्यू आणि आपोआप गर्भपात (एरिथ्रोब्लास्टोसिस फेटॅलिस म्हणून ओळखल्या जाणारा विकार) होतो. हे असे होते कारण आईच्या शरीरात आरएच पॉझिटिव्ह रक्त पेशींचे प्रतिपिंड तयार होते.

याची मुख्य कारणं काय आहेत?

जेव्हा पहिल्या आईच्या गर्भधारणेदरम्यान आईचा रक्त गट आरएच-निगेटिव्ह असतो आणि गर्भाशयात वाढत असलेल्या गर्भाचा रक्त गट आरएच पॉजिटिव्ह असतो तेव्हा जन्मादरम्यान बाळाचे आणि आईचे रक्त मिसळते आणि आईच्या रक्तातील आरएच अँटीजेनला सामोरे जाते. मात्र, दुसऱ्या गर्भधारणेदरम्यान, जर या परिदृश्याची पुनरावृत्ती झाली, तर आईच्या शरीरात आधीच आरएच घटक प्रतिजैविकेविरूद्ध अँटीबॉडी असतात ज्या गर्भाच्या लाल रक्तपेशींवर हल्ला करतात, यामुळे नुकसान किंवा आपोआप गर्भपात होतो.

याचे निदान आणि उपचार कसे केले जातात?

स्त्री व तिच्या साथीदाराच्या आरएच स्थितीसह पुरेसे वैद्यकीय इतिहासाचे मूल्यांकन केले गेले आहे. जर स्त्री आरएच निगेटिव्ह असेल आणि तिचा भागीदार आरएच पॉजिटिव्ह असेल तर आरएच असंगतता चाचणी केली जाते.

डायरेक्ट कॉम्ब्स टेस्ट आईच्या रक्तातील आरएच घटकांविरूद्ध अँटीबॉडीजच्या उपस्थितीची कल्पना देते. सकारात्मक कॉम्ब्स टेस्ट आरएच विसंगतता दर्शविते.

आरएच विसंगतीसाठी उपचार सामान्यतः नवजात मुलांना दिले जातात, जे किती रक्ताची हानी झाली आहे याच्या तीव्रतेवर आधारित असतात. सौम्य झालेली रक्ताच्या हानीच्या  शेवटच्या तिमाहीत किंवा 28 व्या आठवड्यामध्ये पुन्हा मूल्यांकनाची आवश्यकता असू शकते.

जर ॲनिमिया (रक्ताची हानी) तीव्र असेल तर लवकर डिलिव्हरीची आवश्यकता भासू शकते आणि रक्तसंक्रमण आवश्यक असू शकते.

1. Dean L. Blood Groups and Red Cell Antigens [Internet]. Bethesda (MD): National Center for Biotechnology Information (US); 2005. Chapter 4, Hemolytic disease of the newborn.
2. Merck Manual Professional Version [Internet]. Kenilworth (NJ): Merck & Co. Inc.; c2018. Rh Incompatibility.
3. Godel JC et al. Significance of Rh-sensitization during Pregnancy: Its Relation to a Preventive Programme. Br Med J. 1968 Nov 23;4(5629):479-82. PMID: 4177135
4. MedlinePlus Medical Encyclopedia: US National Library of Medicine; Rh incompatibility.
5. University of Rochester Medical Center Rochester, NY; Rh Disease.